“Το πνεύμα σκουριάζει τελευταίο"

Είναι δυνατή η καλλιτεχνική δημιουργία στις προχωρημένες ηλικίες;”

Στο δημοσιογραφικό αυτό ερώτημα έδωσαν απάντηση πριν σχεδόν 40 χρόνια, τέσσερις μεγάλοι Έλληνες λογοτέχνες. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην στήλη “Ζωή και Τέχνη” της εφημερίδας ” Ταχυδρόμος” της Αιγύπτου στο φύλλο της 10/7/1974, και πιθανώς αποτελεί αναδημοσίευση από αθηναϊκό έντυπο. Τρεις παππούδες και μια γιαγιά στην Ελληνική λογοτεχνία.
Τέσσερα… παλληκάρια της λογοτεχνίας μας ξεπέρασαν τα ογδόντα και βάλαν πλώρη για τα εκατό.
Ο Κώστας Βάρναλης είναι 93! Ο Βασίλης Ρώτας 85! ο Γιάννης Σκαρίμπας 82! Η Έλλη Αλεξίου 80!Κανένα από τα “τρομερά παιδιά δεν εγκατέλειψε την πέννα, μήτε φόρεσε μονόκλ, σήμα κατατεθέν των γηρατειών, κανένα δεν κράτησε μπαστούνι, αλλά όλα όμως εξακολουθούν να τρέφουν το σπόρο της “τρέλλας” μέσα τους. Τον σπόρο της αληθινής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Όλα γράφουν… Πιο λίγο ο Βάρναλης που δεν βλέπει πια και δεν ακούει. Περισσότερο ο Ρώτας με επιδόσεις στα ερωτικά τραγούδια. Νυχθημερόν ο “ειδωλοφάγος Σκαρίμπας που τρώγεται με τους… “αθάνατους” και με τα ρούχα του. Ακατάπαυστα και η Έλλη Αλεξίου, με την παροιμιώδη μαχητικότητα εξαίρετο καμουφλάζ του πράου χαρακτήρα της.Μιλήσαμε με τους τρεις λεβεντόγερους και την Έλλη, που γιόρτασε προχθές τα γενέθλιά της. Ζητήσαμε να μας απαντήσουν στο ερώτημα, αν είναι δυνατή η καλλιτεχνική δημιουργία στις προχωρημένες ηλικίες.

Ο Βάρναλης στο σπίτι του, ρομαντικός και οξύθυμος πάντα, γκρίνιαζε συνέχεια, δεν άκουγε τίποτε αν και φωνάζαμε μ’ όλη τη δύναμη στο αυτί του… Όταν του γράψαμε τι θέλουμε, μίλησε και γενικώς απάντησε:- Αυτό γίνεται! Άλλα δεν γίνονται πανάθεμά τα σ’ αυτήν την ηλικία…Ο “παππούς” ήταν πολύ νευρικός και καταβεβλημένος από τις εξαντλητικές αϋπνίες. Δεν είναι πια το ογδοντάχρονο “παληκαράκι” που κονταροχτυπιόταν με τη ζωή κι έκανε μπάνιο στη βαρυχειμωνιά στη μεγάλη αγάπη του στη θάλασσα.
Ο Βασιλης Ρώτας με τη βραχνή φωνή του και το κοφτό θαρραλέο ύφος του μας είπε :- Ο κόσμος όλος το ξέρει πώς το πνεύμα τελευταίο σκουριάζει. Το παν είναι να παραμείνει εξελίξιμο, ζωντανό, ικανό να παράγει. Γι’ αυτό χρειάζεται από τη μια νά’ναι δεμένο με γερά κόκκαλα και από την άλλη να βρίσκεται στο κατάλληλο κοινωνικό περιβάλλον. Αυτό το τελευταίο είναι το μυστικό της μακροβιότητας του πνεύματος. Εγώ,δόξα στα γηρατιά μου, γράφω και καταγίνομαι με όλα. Δουλεύω από το πρωί μέχρι το βράδυ. Τέλειωσα το Σαίξπηρ και τώρα ετοιμάζω μια ποιητική συλλογή που ο τίτλος της είναι ένα κι ένα γι’ αυτό που με ρωτάς: “Βραδυνό τραγούδι”. Ποιήματα εκ μακροχρονίου ερωτικής παθήσεως προερχόμενα… Δεν έχουν τέλος αυτά καϋμένε…
Ο Γιάννης Σκαρίμπας, ανδρείος στην ελεύθερη έκφραση της γνώμης του, μας απάντησε στο τηλέφωνο, αφού προηγουμένως η βαφτισημιά του, τού εξήγησε τι θέλουμε. Δεν ακούει κι αυτός πολύ καλά…- Βεβαίως υπάρχει δημιουργική πνοή στις μεγάλες ηλικίες, είπε. Εγώ εργάζομαι πιο πολύ τώρα από τότε. Σηκώνομαι στις τρεις το πρωϊ και λαλώ πριν λαλήσουν τα κοκόρια… Γράφω τον τρίτο τόμο από “Το 21 και η αλήθεια”. Αυτά με την άδεια του κ. Μαρκεζίνη, που γράφει κι αυτός ιστορία. Αυτός είναι σοφός και γράφει ό,τι του αρέσει. Εγώ μη έχοντας τη δική του μεγαλοσχημότητα γράφω μόνο ό,τι είναι η αλήθεια. Τον τελευταίο καιρό καταβροχθίζω εφημερίδες και περιοδικά αλλά και πάλι πεινάω… Εντυπωσιάστηκαν από μια συνέντευξη του Ηλία Πετρόπουλου για την αργκώ και το ρεμπέτικο τραγούδι.
Η Έλλη Αλεξίου, που θα την ζήλευε αν την έβλεπε η Ασλάν, είναι η καλή γιαγιά των ελληνικών γραμμάτων. Ακούστε τι λέει:- Όσο τα κύτταρα του εγκεφάλου μας διατηρούνται υγιά, τόσο οι αισθητικές και καλλιτεχνικές αντιλήψεις μας και η δημιουργικότητά μας λειτουργούν με το ρυθμό τους. Ίσως και πιο βελτιωμένες. Δεν πιστεύω λόγου χάριν πως 25 χρονών απολάμβαναμε με την ίδια πληρότητα την “Ιερά Οδό” του Σικελιανού ή το “Ένας, όλοι” του Βάρναλη ή τον Καβάφη.Το κακό είναι πως μάθαμε να μετράμε. Καταραμένη να ήταν η ώρα. Μόνο αυτό το καταραμένο μέτρημα μου λέει πως κάποτε ήμουν νέα και τώρα είμαι γριά. Να μια περίπτωση που τα ζώα, μη ξέροντας αριθμητική, βρίσκονται σε καλύτερη μοίρα από μας.Τρυφερά, ειλικρινή γεμάτα πάθος, τα “παλληκαράκια” της λογοτεχνίας μας τραβάν για τα εκατό. Πάνω στην ίδια φωτεινή γραμμή που χάραξαν από τα νεανικά τους χρόνια.——–Για την ιστορία, ο Κώστας Βάρναλης πέθανε λίγους μήνες αργότερα στις 16 Δεκεμβρίου του 1974, ο Βασίλης Ρώτας στις 30 Μαϊου του 1977, ο Γιάννης Σκαρίμπας στις 21 Ιανουαρίου του 1984 και η Έλλη Αλεξίου στις 28 Σεπτεμβρίου του 1988. Είχαν την ευτυχία και οι 4 να φύγουν χωρίς να νιώσουν ίχνος σκουριάς στο μυαλό τους.